Jan van Doesborch

Productiebeleid binnen de uitgeverij van Jan van Doesborch: de casus Den Oorspronck onser salicheyt (1517)

Created on 21 August 2019

In het eerste nummer van 2019 (jaargang 97, 1) van De Gulpen Passer is mijn artikel ‘Productiebeleid binnen de uitgeverij van Jan van Doesborch: de casus Den oorspronck onser salicheyt (1517)‘ verschenen.

Samenvatting

Het artikel onderzoekt hoe de genoemde tekst  inhoudelijk en visueel tot stand kwam. De aanleiding voor het onderzoek is dat onlangs een nog onbekende uitgave van Jan van Doesborch werd herontdekt, de Origo humane redemprionis, die een nauwe band met de Oorspronck blijkt te onderhouden. Bovendien is duidelijk geworden wat de belangrijkste bronnen zijn waarvan de samensteller van religieus compendium gebruik heeft gemaakt. Het onderzoek laat zien dat de basis van de Oorspronck bestaat uit een verkorte vertaling van de Les figures du vieil testament et du nouvel,terwijl de samensteller de tekst tegelijkertijd met vier type teksten heeft uitgebreid. De omvangrijkste uitbreiding bestaat uit een inlassing van zo’n twintig traktaten, die onderdeel uitmaken van de katholieke geloofsleer. Ze blijken afkomstig te zijn uit Die wech der sielen salicheit.  De conclusie luidt dat de samensteller een combinatie heeft beoogd tussen een Biblia pauperum met tekstuele uitleg waarin de schepping van de wereld tot het laatste oordeel wordt beschreven en waarin de nadruk ligt op het leven van Maria en Christus. Aan dit complex heeft hij teksten die de basis van de katholieke geloofsleer vormen, toegevoegd. Vervolgens wordt een poging gedaan de samensteller en het beoogde publiek van de tekst nader te definiëren. In het tweede deel van het artikel staat de verhouding tussen de Oorspronck en Die bibele int corte centraal. Het was al bekend dat deze twee uitgaven van Jan van Doesborch een nauwe relatie hebben, maar de nieuwe bronnen blijken de hernieuwde aandacht voor hun onderlinge verhouding te rechtvaardigen. De Bibele blijkt geen eenduidige afhankelijkheidsrelatie met de Oorspronck te onderhouden. Weliswaar is de er sprake van een grote bekorting ten opzichte van de Oorspronck, maar zowel de opzet als de inhoud wijkt op onderdelen behoorlijk af. De conclusie moet dan ook luiden dat voor de Bibele naast de Oorspronck ook andere bronnen zijn gebruikt. Deels zijn dat bronnen met een kleine overleveringskans, waarbij met name te denken is aan planodrukken. Het onderzoek bevestigt eens te meer dat het hergebruik van tekst(delen) en illustraties een vast onderdeel van het productiebeleid binnen de werkplaats van Van Doesborch was. Met zijn religieus-catechetische uitgaven in allerlei formaten probeerde hij een zo divers mogelijk koperspubliek te bereiken. En als het even kon, deed hij dat in het Nederlands, het Engels en het Latijn.

Piet Franssen